सापळे - कीड नियंत्रणासाठी सोपा व स्वस्त मार्ग...

कामगंध सापळे पिकांवरील कीड नियंत्रणासाठी एक प्रभावी उपाय आहे. कमी खर्चाचा व रासायनिक प्रदुषणविरहीत उपाय आहे. हा नरसाळ्याच्या आकाराचा असून प्लॅस्टिकचा बनवलेला असतो. 

त्याची खालची बाजू मोकळी असून त्यास एक प्लॅस्टिकची पिशवी लावली जाते. वरची बाजू एका झाकणाने झाकलेली असते. सापळ्याच्या आतील बाजूस 'आमिष' लावण्याची सोय असते.

कामगंध सापळे वापरताना घ्यावयाची काळजी:

• कीटकनिहाय सापळ्याची निवड करावी.
• सापळ्यात अडकलेले पतंग २-३ दिवसांनी काढून नष्ट करावेत.
• सर्वेक्षणासाठी प्रत्येक जातीच्या कीटकासाठी हेक्टरी ५ सापळे वापरावेत, परंतु किडीचे पतंग मोठ्या प्रमाणात पकडण्यासाठी हेक्टरी १५ ते २० सापळे वापरावेत.
• सापळ्यामधील लिंग प्रलोभने १५ ते २० दिवसांनी बदलावीत.
• सापळा हा साधारणपणे पिकाच्या उंचीनुसार जमिनीपासून २ ते ३ फुटांवर राहील याची काळजी घ्यावी.
• सापळा वार्याच्या दिशेला समांतर असावा, ज्यामुळे लिंग प्रलोभन रसायनाचे सूक्ष्म कण शेतात पसरून जास्तीत जास्त पतंग सापळ्याकडे आकर्षिले जातील.

कामगंध सापळ्यांचे वापराचे फायदे:

• किडीचे प्रौढ व मादी यांची शेतातील स्थिती ठरविण्यासाठी कामगंध सापळ्याचा मुख्यतः उपयोग होतो.
• फेरोमोन सापळ्यांच्या वापरामुळे किडींची आर्थिक नुकसानीची पातळी ठरवून योग्य त्या वेळी कीड व्यवस्थापन पध्दती ठरविता येते. 
• तसेच आवश्यक त्या कीटकनाशकांची निवड करून फवारणी करता येते.
• एकत्रित प्रलोभन सापळ्यांच्या वापरामुळे कीटकनाशकांच्या किंमतीचा व फवारणीचा खर्च कमी होतो.
• सापळ्यातील रसायनामुळे पर्यावरणावर वाईट परिणाम होत नाही.
• रासायनिक किटकनाशकांचा वापर कमी झाल्यामुळे परोपजीवी कीटक व मित्र कीटक सुरक्षित ठेवण्यास मदत होते.
• सापळ्यांचा खर्च किटकनाशकंच्या खर्चापेक्षा कमी आहे.
• सापळ्यांच्या वापरामुळे मानव, पशु, पक्षी, प्राणी यांना कुठल्याही प्रकारचा धोका नसतो.

कोणत्या किडीला कोणते ल्युर वापरावे?

कामगंध सापळे तयार करण्याची पद्धत:

• सर्वप्रथम विविध आकारांचे प्लॅस्टिकचे डबे अथवा कीडनाशकाचे रिकामे डबे घेऊन त्यास मधोमध आरपार छिद्र पाडावे. डब्याच्या झाकणाला तार जाईल एवढे छिद्र असावे.
• झाकणाच्या छिद्रातून तार घालून त्यात कापसाचा बोळा लावावा.
• डब्यात २०० मि.लि. पाणी टाकून त्यात एक मि.लि. डायक्लोरव्हॉस कीटकनाशक टाकावे.
• कापसाचा बोळा व डायक्लोरव्हॉस मिश्रित पाण्यात अंतर असावे.
• कापसाच्या बोळ्याला मक्षीकारी किंवा मिथिल युजेनॉल हे गंध प्रलोभन लावावे. याकडे नर पतंग आकर्षित होतात व खालील कीडनाशकमिश्रित पाण्यात पडून मरतात.
• एकरी आठ ते दहा सापळे लावावेत दर आठवड्यानंतर प्रलोभन व कीडनाशकमिश्रित पाणी बदलावे.

त्यामध्ये कीडनाशक व प्रलोभनासाठीच खर्च येतो. सापळा खरेदी करण्यासाठी ३०० ते ३५० रुपये लागतात. डबे विकत आणून जरी घरी सापळे तयार केले तरी ३५ ते ४० सापळे तेवढ्याच खर्चात तयार करता येऊ शकतील. 

त्यांचा वापर एकरी दहा सापळ्यांप्रमाणे चार एकर क्षेत्रासाठी करता येईल. शेतकऱ्यांच्या निरीक्षणातून व गरजेतून अशा प्रकारचे सापळे अतिशय सोप्या पद्धतीने तयार करण्यात आले आहेत.